Dolina Noteci zagrożona przez wiatraki

W gminach Chodzież i Szamocin planuje się utworzenie dużej farmy elektrowni wiatrowych (łącznie 104 siłownie). Miałaby ona być zlokalizowana w Dolinie Środkowej Noteci, co spowodowałoby olbrzymie szkody przyrodnicze.

Malowniczy krajobraz doliny Noteci może zostać wkrótce oszpecony lasem wiatraków
Fot. Przemysław Wylegała

Dolina Noteci charakteryzuje się wybitnymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Jest to najlepiej zachowany w Wielkopolsce (i jeden z najcenniejszych w Polsce) duży obszar torfowisk niskich. Zlokalizowane są tu także 3 z 9 znajdujących się na terenie Wielkopolski ostoje ptaków o randze europejskiej. Ponieważ dolina spełnia kryteria obu przyrodniczych dyrektyw Unii Europejskiej – „Ptasiej” i „Siedliskowej”, w roku 2002 większość jej obszaru została zaproponowana do ochrony w ramach sieci NATURA 2000. Teren, na którym planowana jest lokalizacja farmy elektrowni wiatrowych, objęty został również ochroną w formie obszaru chronionego krajobrazu.

Dolina Noteci ma ogromne znaczenie dla ptaków – zarówno w okresie lęgowym, jak i w czasie migracji oraz zimowania. Stwierdzono tu występowanie około 240 gatunków. W przypadku kilku z nich populacje nadnoteckie należą do największych w Polsce. Dotyczy to zwłaszcza kulika wielkiego (Numenius arquata), rycyka (Limosa limosa), kszyka (Gallinago gallinago), podróżniczka (Luscinia svecica), dziwonii (Carpodacus erythrinus) i remiza (Remiz pendulinus). Równoleżnikowy przebieg doliny oraz jej duży obszar sprawia, że jest ona jednym z najważniejszych szlaków migracyjnych ptaków wodno-błotnych w środkowej Europie. Każdego roku setki tysięcy osobników z wielu gatunków przelatują wzdłuż doliny z lęgowisk położonych w północnej Europie i Azji na zachodnioeuropejskie i afrykańskie zimowiska. Rozległość doliny Noteci, dobrze zachowane środowiska bagienne oraz bardzo niskie zaludnienie sprawia, że jest ona także doskonałym korytarzem ekologicznym dla innych grup organizmów. Jest to również miejsce występowania coraz rzadszych w Polsce zespołów roślinnych związanych ze środowiskami podmokłymi.

Lokalizacja w takim miejscu jak dolina Noteci dużej farmy elektrowni wiatrowych (każdy wiatrak ma mieć ponad 150 m wysokości!) będzie miało ogromny wpływ na środowisko przyrodnicze. Najważniejsze zagrożenia to:

1. Powstanie fizycznej bariery na trasie wędrówek ptaków.

Główne trasy wędrówek ptaków wodno-błotnych w Polsce
Rys. Przemysław Wylegała

Wędrujące (również nocą) ptaki będą się prawdopodobnie masowo rozbijać o konstrukcje wiatraków. Badania śmiertelności ptaków w wyniku kolizji z elektrowniami wiatrowymi prowadzono w wielu miejscach Europy Zachodniej. Wynika z nich, że stopień szkodliwości wiatraków dla migrujących ptaków jest bardzo zróżnicowany i uzależniony głównie od lokalizacji farm. O ile przy położeniu z dala od tras intensywnych przelotów stwierdzano zaledwie kilka do kilkunastu ptaków zabitych przez pojedynczy wiatrak w ciągu roku, to na szlaku migracji przeciętna śmiertelność w okresie przelotów wynosiła nawet 33 ptaki dziennie w przeliczeniu na jeden wiatrak! Farma w dolinie Noteci ma składać się ze 104 wiatraków położonych dokładnie na trasie masowych wędrówek, co w okresach migracji (ok. 2 miesięcy w roku) może oznaczać nawet kilka tysięcy zabitych ptaków dziennie. Badania wykazały, że o konstrukcje wiatraków rozbijają się nie tylko ptaki wędrowne, ale również miejscowe ptaki lęgowe, zwłaszcza gatunki duże, takie jak ptaki drapieżne czy bociany. W przypadku doliny Noteci najbardziej narażone będą przelotne ptaki wodno-błotne, zwłaszcza siewkowate (Charadriiformes) i blaszkodziobe (Anseriformes) oraz bociany białe (Ciconia ciconia), których zagęszczenia w Dolinie Środkowej Noteci należą do najwyższych w Wielkopolsce. Na domiar złego, w bezpośrednim sąsiedztwie planowanych farm znajdują się duże kompleksy stawów rybnych, które stanowią miejsca odpoczynku ptaków podczas wędrówek. Ptaki zatrzymują się na nich czasami nawet na kilka tygodni. Wiele z nich – np. gęsi – codziennie przed świtem odlatuje ze stawów na żerowiska, a wraca na nie już po zachodzie słońca, aby przenocować na otwartej wodzie. Slalom pomiędzy wiatrakami będą więc musiały pokonywać wielokrotnie...

2. Zniszczenie terenów lęgowych ptaków i miejsc występowania rzadkich gatunków zwierząt oraz cennych zespołów roślinnych.

W Hiszpanii o wiatraki rozbijają się m.in. sępy płowe
Fot. GURELUR

Dolina Noteci to olbrzymi obszar torfowiskowy o miąższości torfu dochodzącej do kilku metrów. Poziom wody gruntowej znajduje się około 40 cm (w niektórych rejonach jeszcze mniej) pod powierzchnią ziemi. Masa jednego wiatraka wynosi 200 ton bez fundamentu. Postawienie tak olbrzymiej konstrukcji na glebach torfowych o bardzo niewielkiej nośności musi wiązać się z rozległymi pracami ziemnymi, niszczącymi strukturę torfowiska. Fundamenty muszą zostać umiejscowione w utworach piaszczystych znajdujących się pod warstwą torfu. Zniszczenie torfowiska wiąże się także z budową utwardzonych dróg dojazdowych, których w dolinie Noteci jest bardzo niewiele.

Mimo że same wiatraki zajmować mają łączną powierzchnię tylko około 24 ha, budowa ich będzie miała negatywny wpływ na teren całej farmy, czyli obszar o powierzchni około 100 km². Negatywne oddziaływanie siłowni wiatrowych wiąże się także z wytwarzanym przez nie hałasem. Poziom dźwięku wydawanego przez pojedynczą siłownię osiąga przy silniejszym wietrze wartość 103 dB (wystawienie człowieka na taki hałas przez ponad 15 minut może być szkodliwe dla zdrowia), a przypuszczalna wartość przeciętna dla pojedynczego wiatraka wynosi ponad 80 dB (porównywalna z klaksonem samochodu).

Powstanie wysokich, ruchomych i hałasujących budowli nie pozostanie też bez wpływu na inne zwierzęta – np. łosie (Alces alces), dla których Dolina Środkowej Noteci stanowi obecnie jedną z ważniejszych ostoi w zachodniej Polsce.

3. Zniszczenie specyficznego krajobrazu dużej pradoliny.

Plany lokalizacji farmy elektrowni wiatrowych w Dolinie Środkowej Noteci, na tle terenów chronionych ze względów przyrodniczych
Rys. Przemysław Wylegała

Dla zachowania charakterystycznego krajobrazu jednej z największych w Polsce pradolin utworzono tu w roku 1998 obszar chronionego krajobrazu. Budowa farmy wiatraków składającej się z ponad 100 siłowni, wiąże się z degradacją podstawowego waloru, jaki ma być chroniony przez tę formę ochrony prawnej.

Ponieważ inwestycja tego typu jest uważana za potencjalnie szkodliwą dla środowiska, istniał ustawowy obowiązek opracowania oceny jej skutków dla środowiska. Niestety firma, która ocenę tę przygotowała, zrobiła to skandalicznie! Co prawda wymieniono w tym opracowaniu najważniejsze walory przyrodnicze występujące w miejscu proponowanej lokalizacji farmy, ale dla wygody inwestora zupełnie pominięto wyciągnięcie jakichkolwiek wniosków z tych informacji.

Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii jest oczywiście potrzebne i godne propagowania. Jednak we wszystkim trzeba zachować umiar. Energetyka wiatrowa będzie się w Polsce rozwijać i należy mieć nadzieję, że miejsca lokalizacji tych siłowni będą dobierane w taki sposób, aby minimalizować ich negatywny wpływ na przyrodę i krajobraz. Pomysł budowy farmy wiatraków w Dolinie Noteci można traktować wręcz jako wzorzec tego, co jest absolutnie niedopuszczalne.

Przemysław Wylegała