W sieć Natury zaplątani…

Mimo że są rozrzuceni po całej Polsce, różni ich wiek, wykonywany zawód czy życiowe plany - wspólna pasja sprawiła, że działają w jednym Zespole. Mowa o społecznych opiekunach „ostoi ptaków”, czyli wolontariuszach, którzy monitorują stan tych kluczowych dla ochrony ptaków obszarów.

Wśród uczestników warsztatów, zorganizo-wanych przez OTOP w październiku 2009r. w Jastrzębiej Górze, byli także przedstawiciele „Salamandry”
Fot. Michał Maniakowski

Termin „ostoja ptaków” to polski odpowiednik anglojęzycznego terminu Important Bird Area (IBA). Jest to obszar, na którym występują zagrożone gatunki ptaków, gatunki o ograniczonym zasięgu bądź wyjątkowo duże koncentracje ptaków migrujących lub zimujących. Przekłada się to na konkretne, ilościowe i jakościowe kryteria pozwalające ocenić walory danego obszaru w kontekście międzynarodowym. Na terenie państw Unii Europejskiej obszary te są podstawą do typowania terenów, które powinny być chronione w ramach Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków sieci Natura 2000.

Program wyznaczania ostoi ptaków w skali globalnej koordynuje federacja Birdlife International*, a w Polsce jej partner - Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. W około 200 krajach na świecie wytypowano już ponad 10 000 takich obszarów. W Polsce wyznaczono dotychczas 174 ostoje, które zajmują ok. 19% powierzchni kraju. Wśród nich - 141 ostoi desygnowano jako OSO (obszary specjalnej ochrony ptaków) w ramach sieci Natura 2000, a kolejne 34 obszary, także spełniające wymagane kryteria, zostały zaproponowane do włączenia do sieci.

Ze względu na tak dużą liczbę i powierzchnię ostoi ptaków, ich monitoring opiera się przede wszystkim na pracy wolontariuszy. Idąc za dobrym przykładem innych partnerów Birdlife International, OTOP powołał do życia grupę opiekunów tych ostoi. Po półtora roku działalności niemal cała Polska pokryta jest siecią złożoną ze strażników tych cennych obszarów - są to 132 osoby i cztery organizacje przyrodnicze (Grupa Badawcza Ptaków Wodnych KULING, Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody, Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze i Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne) dla 128 ostoi ptaków IBA.

Podstawowym, ale i wymagającym największych umiejętności zadaniem opiekunów, jest regularne monitorowanie i przekazywanie do OTOP informacji na temat stanu populacji kluczowych dla ostoi gatunków ptaków, siedlisk oraz istniejących lub potencjalnych zagrożeń. Opiekunowie, którzy lubią pracę z ludźmi i czują edukacyjne powołanie, także mają szerokie pole do działania. Mogą organizować spotkania informacyjne z lokalnymi władzami samorządowymi i mieszkańcami terenów w pobliżu ostoi, prowadzić lekcje terenowe dla szkół w swoim regionie czy wycieczki ornitologiczne w ramach ogólnopolskich imprez realizowanych przez OTOP, jak: Europejskie Dni Ptaków, akcja liczenia ptaków będących posłańcami wiosny - SPRINGalive! czy Zimowe Ptakoliczenie.

Aktualnie, wśród opiekunów najliczniejszą grupę stanowią wykwalifikowani terenowcy, skupieni przede wszystkim na monitoringu ptaków. Docelowo jednak OTOP będzie dążyć do wypracowania modelu sieci, który działa już np. w Danii, gdzie dla każdej ostoi powołano cały zespół opiekunów o zróżnicowanych funkcjach wynikających z konkretnych umiejętności i predyspozycji. Taki podział obowiązków pozwala na rzeczywistą ochronę ostoi, realizowaną poprzez monitoring, działania prewencyjne, edukację i rzecznictwo.

Jak to działa w praktyce?

Podczas spotkania opiekunow ostoi obserwo-wano również ptaki, m.in. na Helu
Fot. Jarosław Krogulec

Opiekunowie dotychczas zebrali i przekazali do OTOP dane o liczebności ptaków dla 161 ostoi (92%), a dla około 123 ostoi przygotowali kompletne formularze monitoringu, zawierające informacje na temat: liczebności ptaków, stanu siedlisk, zagrożeń i podejmowanych działań ochronnych.

Na podstawie informacji uzyskanych od wolontariuszy, OTOP interweniował już kilkanaście razy w sprawie działań mogących mieć negatywny wpływ na stan ostoi, a interwencje dotyczyły m.in. nieprawidłowej gospodarki wodnej w ostojach, nowych inwestycji niepoprzedzonych rzetelnym monitoringiem czy płoszenia ptaków.

Ponadto opiekunowie opiniowali dla Ministerstwa Środowiska przebieg granic kilku OSOP, konsultowali lokalizacje obiektów związanych z małą retencją w lasach, dostarczali dane do naukowych publikacji, m.in. raportu Birdlife International.

Unikalne dane zebrane dzięki opiekunom zostały podsumowane w publikacji „Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce”, która ukazała się pod koniec maja bieżącego roku.

Informacje prezentowane w tej książce powinny być brane pod uwagę podczas planowania i realizacji wszelkich inwestycji mogących mieć negatywny wpływ na ptaki i całą przyrodę. Publikacja ta może być także doskonałym narzędziem do wypracowania strategii przeciwdziałających czynnikom zagrażającym ptakom w ostojach, planowania programów aktywnej ochrony gatunków, zmian legislacyjnych, orzecznictwa na rzecz ochrony przyrody oraz zdobywania funduszy na działania ochronne.

Sukces sieci opiekunów w dużej mierze polega na tym, że w 80% tworzą ją ludzie, którzy świetnie znają przyrodnicze i społeczne uwarunkowania danego terenu, a przede wszystkim są z nim związani emocjonalnie. Mają motywację, by chronić dla następnych pokoleń miejsca, w których żyją i które kochają.

Opiekunem ostoi może zostać każdy. Pole do działania znajdzie dla siebie zarówno wytrawny ornitolog, jak i społeczny aktywista. Poprzez działania w ostojach można mieć rzeczywisty, pozytywny wpływ na ochronę ptaków i całej bioróżnorodności w skali lokalnej i międzynarodowej.

Więcej informacji o ostojach ptaków w Polsce, a także o sieci opiekunów można znaleźć na stronie www.ostojeptakow.pl.

Maria Jujka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków

Tomasz Wilk
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków

*) Birdlife International - jest światową federacją organizacji zajmujących się ochroną ptaków, działających w ponad 100 krajach na całym świecie. Wspólnie stanowią one wiodący autorytet w dziedzinie statusu populacji ptaków, ich siedlisk oraz zagadnień i problemów mających wpływ na życie tych zwierząt. OTOP jest jedynym polskim partnerem Federacji Birdlife International. Więcej informacji na stronach: www.birdlife.org, www.otop.org.pl.