Konstruktorzy podniebnych namiotów

Znalezienie bezpiecznej kryjówki jest dla nietoperzy bardzo istotne, lecz często niełatwe. Liczba dziupli nawet w starym drzewostanie jest ograniczona, a często konkurencja o nie - ostra. W tropikalnych lasach Ameryki Środkowej może występować na niewielkim obszarze nawet ponad 100 gatunków nietoperzy. W dodatku wiele gatunków ptaków oraz innych zwierząt chętnie korzysta z dziupli i walczy o dostęp do nich. Jakie są więc inne możliwości schronienia się?

Stabilna i wysoka temperatura powietrza powoduje, że kryjówka nie musi chronić nietoperzy przed zimnem, może być więc ażurowa i/lub prowizoryczna. Część gatunków po prostu podczepia się pod liśćmi palm i innych wysokich roślin i obserwując stamtąd otoczenie, odpoczywa w ciągu dnia. Niektóre tropikalne nietoperze (około 15 gatunków), należące do rodziny namiotników (Stenodermatidae), nabyły umiejętność samodzielnego konstruowania sobie kryjówek z liści palm, np. kokosowych, oraz innych roślin o dużych liściach, jak bananowce czy helikonie. Specyficzny dla każdego gatunku sposób nagryzania liścia powoduje odpowiednie opuszczenie się części blaszki liściowej wokół nietoperzy i tworzy schronienie podobne do namiotu. Taki wysiłek i celowe działanie sprawiają, że małe grupki nietoperzy chroniące się w tych kryjówkach są osłonięte i przez to trudno zauważalne dla drapieżników. Namiot dobrze chroni też zwierzęta przed często padającym deszczem.

Liścionos pięciopręgi (Uroderma bilobatum) buduje schronienia z liści

Ponieważ w takiej kryjówce w ciągu dnia jest widno, gatunki te mają często jasne, np. białe lub paskowane ubarwienie, przez co są jednymi z najefektowniej wyglądających nietoperzy. Nietoperze w kryjówce można zobaczyć tylko od dołu, na tle prześwietlonej blaszki liściowej. Jasne i kolorowe ubarwienie ciała ma znaczenie maskujące, zaciera kontury nietoperza, a paski na głowie zlewają się z wzorem cieni nerwów blaszki liściowej, przez co nietoperze są słabo widoczne dla dziennych drapieżników. Osadzone na cienkich i długich ogonkach, liście przerabiane na namioty stanowią bezpieczne schronienie, ponieważ niewiele drapieżników jest w stanie się na nie wspiąć, poza tym każda próba dostania się do nietoperzy wywołuje drgania całego liścia i pozwala na szybką ucieczkę z ukrycia. Presja drapieżników w ekosystemach tropikalnych jest bardzo wysoka, więc kryjówki zmieniane są często, co kilka dni. Oprócz wielu gatunków ptaków i ssaków drapieżnych, zagrożeniem dla nietoperzy mogą być węże, jaszczurki, a nawet większe bezkręgowce np. pająki. Kolejną adaptacją pozwalającą uniknąć drapieżników jest skrócenie o kilka dni czasu rozwoju postembrionalnego nowo narodzonych nietoperzy z tej rodziny. Mimo ciepłego klimatu, młode rodzą się już dość dobrze rozwinięte i pokryte futrem, przez co szybciej uzyskują samodzielność. Dla porównania, młode europejskich gatunków nietoperzy rodzą się całkowicie nagie i uzyskują pierwsze owłosienie dopiero po kilku dobach. Częste zmiany kryjówki i wykonywanie kolejnego namiotu ze świeżego liścia zapobiega również namnażaniu się pasożytów zewnętrznych nietoperzy.

Większość gatunków namiotników odżywia się owocami, okresowo wzbogacając dietę o owady. Najbardziej ciekawy w tej grupie pod względem adaptacji pokarmowych jest rzadki nietoperz Centurio senex, który żywi się sokiem wyciskanym z dojrzałych owoców. Wciska on głowę w soczysty miąższ owocu, a wyciśnięty sok spływa głębokimi zmarszczkami w kierunku pyszczka, skąd zlizywany jest językiem. Najlepiej poznanym gatunkiem jest jednak inny namiotnik –

podlistnik białawy (Ectophylla alba) – prawdopodobnie ze względu na bardzo oryginalne biało-żółte ubarwienie ciała. Kolonie rozrodcze tych małych nietoperzy składają się tylko z kilku osobników i są bardzo trudne do wypatrzenia pod liśćmi helikonii.

Wykorzystywanie liści jako materiału do konstrukcji kryjówek wymaga umiejętności świadomego formowania blaszki liściowej i wymusza koczowniczy tryb życia, związany z częstą zmianą schronień. Zaletami decydującymi o opłacalności takiej strategii życia są powszechna dostępność liści – potencjalnych kryjówek, o które konkurencja jest mała, oraz skuteczne unikanie drapieżników i pasożytów.

Tekst i zdjęcie: Janusz Hejduk
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Wydział Biologii i Ochrony Środowiska
Uniwersytet Łódzki