Niepylak apollo

Niepylak apollo „pozujący do zdjęcia” w sieci pajęczej
Fot. Jakub Michalcewicz

Przebywając latem w Pieninach, mamy okazję zobaczyć ich entomologiczną osobliwość - niepylaka apollo (Parnassisus apollo). Należy on do rodziny paziowatych (Papilionidae) i jest bliskim krewniakiem niepylaka mnemozyny (P. mnemosyne) (zobacz: Niepylak mnemozyna - SALAMANDRA 1/2009). Jest to jeden z naszych największych motyli dziennych. Rozpiętość jego skrzydeł sięga 70-80 mm, ich tło jest białe i przeświecające, a żyłki słabo widoczne. Na przednim skrzydle można dostrzec pięć czarnych plam oraz szarą, zębatą przepaskę w przedniej części, a na brzegu szarą obwódkę. Tylne skrzydła, mocno przyciemnione z tyłu, ozdobione są dwiema czerwonymi plamami w czarnej obwódce, a ich nasadowa część ma barwę czerwoną. Spód skrzydeł jest bardzo podobnie ubarwiony. Rozpoznanie tego gatunku w terenie nie powinno nastręczać większych trudności.

Niepylak apollo zasiedla obszary górskie od Pirenejów po Góry Skandynawskie na północy i Półwysep Bałkański na południu. Spotykany jest również na niżu (południowa część Półwyspu Skandynawskiego, wschodnia Europa). Na wschód sięga po Azję Centralną. Gatunek ten ustąpił jednak z wielu obszarów. W ubiegłym wieku wymarł w Sudetach, Beskidzie Śląskim, Beskidzie Sądeckim, Beskidzie Niskim, Bieszczadach i Górach Świętokrzyskich. Niedawno notowano go jeszcze w Tatrach Zachodnich, a w XVIII wieku spotykany był w okolicach Warszawy. Obecnie występuje w naszym kraju wyłącznie w Pieninach. Ponadto został introdukowany w rezerwacie Kruczy Kamień w Sudetach.

Siedlisko niepylaka apollo w Masywie Trzech Koron w Pieninach
Fot. Jan Bodziarczyk

Parnassius apollo zamieszkuje murawy kserotermiczne* na piargach o wystawie południowej. Dorosłe osobniki pojawiają się w czerwcu i latają do końca sierpnia, odwiedzając m.in. kwiaty ostrożeni (Cirsium). Gąsienica, która zimuje w osłonce jajowej, żeruje głównie na rozchodniku wielkim (Sedum maximum) i rozchodniku karpackim (S. fabaria).

Niepylak apollo jest gatunkiem silnie zagrożonym wyginięciem. Główną przyczyną takiej sytuacji jest naturalne zarastanie piargów i zbyt mała wielkość populacji. W Pieninach od 1991 roku prowadzony jest jednak z powodzeniem program restytucji tego motyla. Niepylak jest u nas prawnie chroniony i jako jedyny polski motyl został wpisany na listę gatunków objętych ograniczeniami w ramach Konwencji Waszyngtońskiej (CITES), umieszczony został w Polskiej czerwonej księdze zwierząt, na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, Liście zagrożonych gatunków Karpat oraz w załącznikach Dyrektywy Siedliskowej i Konwencji Berneńskiej. Mimo to przetrwanie tego gatunku w Polsce nie jest obecnie możliwe bez pomocy człowieka.

Jakub Michalcewicz
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Katedra Entomologii Leśnej
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

*) Murawy kserotermiczne, to ciepłolubne zbiorowiska roślinne rozwijające się na nasłonecznionych zboczach, na suchym podłożu wapiennym.