Niepylak mnemozyna

Widząc motyle o biało ubarwionych skrzydłach, latające np. nad łąką nieopodal lasu, warto czasem przyjrzeć się im bliżej. W pewnych rejonach Polski mamy bowiem szansę obserwować niepylaka mnemozynę (Parnassius mnemosyne), którego w pierwszej chwili można wziąć za bielinka (Pieris). Poznajmy bliżej tego rzadkiego już motyla dziennego, należącego do rodziny paziowatych (Papilionidae), który jest jednym z dwóch występujących u nas gatunków niepylaków.

Niepylak mnemozyna ma skrzydła rozpiętości 50–58 mm, o białym, przeświecającym tle, rzadkim ułożeniu pokrywających je łusek (do czego nawiązuje polska nazwa rodzajowa) oraz ciemno zaznaczonych żyłkach. Przednie skrzydła odznaczają się szarym wierzchołkiem oraz dwiema czarnymi plamkami w komórce środkowej, natomiast tylne mają przyciemnienie wzdłuż tylnego brzegu i niekiedy szare plamy po zewnętrznej stronie komórki środkowej. Spodnia strona skrzydeł jest ubarwiona podobnie jak wierzchnia, lecz prawie zupełnie pozbawiona łusek. Ciało motyla ma ciemną barwę i pokryte jest włosami, niczym futrem.

Zasięg P. mnemosyne obejmuje obszar od Pirenejów przez całą Europę po Iran i Azję Środkową. W zachodniej, środkowej i południowej Europie owad ten żyje przeważnie na terenach górskich. W Polsce, dawniej szerzej rozsiedlony, obecnie notowany jest na północnym wschodzie kraju (Pojezierze Mazurskie, Kotlina Biebrzańska i Puszcza Białowieska) oraz w południowo-wschodniej jego części (Beskid Niski, Beskid Sądecki, Bieszczady, Pogórze Przemyskie, Roztocze, Puszcza Sandomierska). Występuje ponadto w Pieninach, Tatrach i Sudetach.

Motyle są spotykane m.in. na śródleśnych łąkach i polanach, od drugiej dekady maja do pierwszej dekady lipca. Latają niezbyt szybko, chybotliwie i nisko nad ziemią. W celu pobrania nektaru odwiedzają kwiaty różnych gatunków roślin. Niechętnie oddalają się od obszaru, który zajmują. Samice niepylaka składają jaja w ściółce, w pobliżu kokoryczy (Corydalis) – roślin pokarmowych gąsienic. Te ostatnie zimują w osłonkach jajowych, a rozwijają się w lasach liściastych, w okresie wiosennym. Przepoczwarczenie odbywa się w oprzędzie między suchymi liśćmi.

Niepylak mnemozyna jest w Polsce gatunkiem umiarkowanie zagrożonym. Głównym czynnikiem ograniczającym występowanie jest zalesianie polan oraz naturalna sukcesja prowadząca do zarastania jego siedlisk. Motyl ten znajduje się u nas pod ochroną prawną, umieszczony jest w Polskiej czerwonej księdze zwierząt, na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, Liście zagrożonych gatunków Karpat oraz w załącznikach Dyrektywy Siedliskowej i Konwencji Berneńskiej.

Tekst i zdjęcia:
Jakub Michalcewicz
Katedra Entomologii Leśnej
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie