Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”
 


Jaka sieć NATURA 2000 będzie chronić polską przyrodę?

PTOP „Salamandra” i trzy inne przyrodnicze organizacje pozarządowe, we współpracy z licznymi organizacjami i ekspertami, opracowały i przesłały Komisji Europejskiej alternatywną koncepcję krajowej sieci Natura 2000, szczegółowo omawiając niedostatki propozycji rządowej.

Natura 2000

W maju 2004 r. polski Minister Środowiska, w uzgodnieniu z całym Rządem, przesłał Komisji Europejskiej listę 184 proponowanych specjalnych obszarów ochrony siedlisk, o łącznej powierzchni zaledwie 11 716 km2, czyli ok. 3,7% powierzchni Polski (odpowiada to ok. 30% średniej europejskiej). Jednocześnie utworzył 72 obszary specjalnej ochrony ptaków o łącznej powierzchni 33 128 km2, czyli obejmujące 7,8% powierzchni kraju (również znacznie poniżej przeciętnej).

Prace nad zaprojektowaniem sieci Natura 2000 w Polsce na szerszą skalę rozpoczęły się w 2000 r., a z największym natężeniem trwały w latach 2002–2003. W roku 2004 wybór dokonany przez Ministerstwo Środowiska był na pięć dni udostępniony do „konsultacji społecznej”, jednak żadna z licznie zgłoszonych wówczas uwag nie została uwzględniona.

Obszary Natura 2000?

Kto to jest Natur i co za obszary posiada? I dlaczego akurat 2 tysiące?

Zgodnie z postanowieniami Dyrektyw Wspólnoty Europejskiej – Ptasiej i Siedliskowej, Natura 2000 to spójna Europejska Sieć Ekologiczna, tworzona we wszystkich krajach członkowskich. Jej celem jest zachowanie rodzajów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków uznanych za ważne dla Wspólnoty. Rodzaje siedlisk przyrodniczych oraz gatunki będące przedmiotem ochrony są wymienione w odpowiednich załącznikach do obu Dyrektyw. Każde państwo samo przygotowuje propozycję sieci na swoim terytorium, kierując się szczegółowymi kryteriami określonymi w Dyrektywach i załącznikach do nich. Obszary chroniące ptaki (obszary specjalnej ochrony ptaków – OSOP) powinny być samodzielnie wyznaczone przez każde państwo, a propozycję listy obszarów wyznaczanych dla ochrony innych niż ptaki gatunków oraz siedlisk przyrodniczych (specjalnych obszarów ochrony siedlisk – SOOS) zgłasza się przed ich wyznaczeniem Komisji Europejskiej do zatwierdzenia. Komisja, podczas specjalnych Seminariów Biogeograficznych, ocenia, czy propozycje te w wystarczającym stopniu chronią występujące w poszczególnych państwach siedliska i gatunki z Załączników.

W związku z tym, że większość przyrodników krytycznie ocenia propozycję rządową, cztery organizacje – Klub Przyrodników, PTOP „Salamandra”, WWF Polska i Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków – podjęły się oceny, czy ta koncepcja spełnia określone w prawie unijnym kryteria i czy pozwoli na skuteczną ochronę tych gatunków i siedlisk, które wymienione są w Dyrektywach Siedliskowej i Ptasiej. Wynikiem tej pracy jest raport (tzw. Shadow List czyli Lista Cieni) przesłany w grudniu 2004 r. Ministrowi Środowiska oraz Komisji Europejskiej i Europejskiemu Ośrodkowi Tematycznemu w Paryżu – instytucjom odpowiedzialnym za wdrażanie Natury 2000 w Unii Europejskiej.

Wśród obszarów, które należałoby dodać do sieci Natura 2000, jest wiele dolin rzecznych

Wśród obszarów, które należałoby dodać do sieci Natura 2000, jest wiele dolin rzecznych
Fot. Przemysław Wylegała

Za merytoryczne opracowanie części dotyczącej ptaków odpowiedzialne było OTOP. Klub Przyrodników analizował, w jakim stopniu sieć chroni siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin, a PTOP „Salamandra” odpowiedzialna była za zoologiczną („nieptasią”) część opracowania. WWF koordynował prace tych trzech organizacji i zredagował zbiorczy raport. W opracowaniu naszym wskazujemy na konieczność dodania co najmniej 152 obszarów dla skutecznego spełnienia celu Dyrektywy Siedliskowej oraz 69 w związku z Dyrektywą Ptasią. Zaproponowaliśmy także korektę granic niektórych obszarów zgłoszonych przez Rząd. W sumie (lista rządowa i dodatkowe propozycje z Shadow List) obszary te stanowią odpowiednio 9,4% i 15% powierzchni kraju.

Zgodnie z zaleceniem Komisji Unii Europejskiej, zgłoszona przez nas Shadow List jest obowiązująca w takim samym stopniu, jak lista rządowa. Oznacza to, że do czasu ustalenia w naszym kraju ostatecznego kształtu sieci na określonych obszarach obowiązuje zakaz podejmowania działań mogących w istotny sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków, dla ochrony których proponowane jest objęcie tych obszarów ochroną.

W maju 2005 r. odbyło się w Słowenii pierwsze Seminarium Biogeograficzne, które dotyczyło także Polski. Oceniano w nim propozycje do sieci Natura 2000 dla regionu alpejskiego (do którego zalicza się także Karpaty) zgłoszone przez nowoprzyjęte do UE państwa. Podczas seminarium przyjęto niemal wszystkie propozycje zgłoszone w Shadow List. Dodatkowo eksperci Komisji Unii Europejskiej wskazali konieczność dalszego poszerzenia tych propozycji. Uznano np., że choć występująca w Polsce brzanka (Barbus peloponnesius petenyi) zaliczana jest obecnie do innego gatunku niż brzanka wymieniona w odpowiednim Załączniku Dyrektywy Siedliskowej (B. meridionalis), również dla ochrony tej ryby należy utworzyć odpowiednią liczbę obszarów Natura 2000, gdyż w chwili tworzenia Załącznika traktowano je jeszcze jako jeden gatunek.

Tak więc praca nad ostatecznym kształtem sieci Natura 2000 w Polsce jeszcze się nie skończyła. Obecnie Ministerstwo Środowiska pracuje nad poszerzeniem swojej listy o znaczną część propozycji z Shadow List. Jednocześnie eksperci – zarówno rządowi jak i z organizacji pozarządowych – zbierają dane umożliwiające dalsze udoskonalenie sieci i uwzględnienie zaleceń z Seminarium Biogeograficznego. Wygląda na to, że wbrew silnemu oporowi niektórych środowisk ostateczny kształt sieci będzie w Polsce zbliżony do tego, który proponują organizacje pozarządowe. Być może nawet obejmie nieco większe terytorium niż zaproponowane w Shadow List. Ostatecznie zależy to jednak nie tylko od pracy kilku osób bezpośrednio zaangażowanych w to przedsięwzięcie, ale i od całego środowiska przyrodniczego. Od tego, ile i jak silnych argumentów uda się zebrać na poparcie zgłaszanych propozycji. Dlatego też bardzo dziękujemy wszystkim, którzy do tej pory przekazali swoje dane i opinie, przyczyniając się do wysokiego poziomu opracowania. Zdaniem ekspertów z Komisji Europejskiej polska Shadow List jest jedną z najlepszych, jakie powstały do tej pory w Unii.

Radosław Dzięciołowski
Andrzej Kepel

Wybór numeru


Uwaga. To jest artykuł archiwalny. Przedstawione w nim informacje odpowiadają sytuacji, stanowi wiedzy i przepisom obowiązującym w chwili oddawania go do druku. Obecnie mogą one być nieaktualne.