Jaka sieć NATURA 2000 będzie chronić polską przyrodę?

PTOP „Salamandra” i trzy inne przyrodnicze organizacje pozarządowe, we współpracy z licznymi organizacjami i ekspertami, opracowały i przesłały Komisji Europejskiej alternatywną koncepcję krajowej sieci Natura 2000, szczegółowo omawiając niedostatki propozycji rządowej.

W maju 2004 r. polski Minister Środowiska, w uzgodnieniu z całym Rządem, przesłał Komisji Europejskiej listę 184 proponowanych specjalnych obszarów ochrony siedlisk, o łącznej powierzchni zaledwie 11 716 km2, czyli ok. 3,7% powierzchni Polski (odpowiada to ok. 30% średniej europejskiej). Jednocześnie utworzył 72 obszary specjalnej ochrony ptaków o łącznej powierzchni 33 128 km2, czyli obejmujące 7,8% powierzchni kraju (również znacznie poniżej przeciętnej).

Prace nad zaprojektowaniem sieci Natura 2000 w Polsce na szerszą skalę rozpoczęły się w 2000 r., a z największym natężeniem trwały w latach 2002–2003. W roku 2004 wybór dokonany przez Ministerstwo Środowiska był na pięć dni udostępniony do „konsultacji społecznej”, jednak żadna z licznie zgłoszonych wówczas uwag nie została uwzględniona.

W związku z tym, że większość przyrodników krytycznie ocenia propozycję rządową, cztery organizacje – Klub Przyrodników, PTOP „Salamandra”, WWF Polska i Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków – podjęły się oceny, czy ta koncepcja spełnia określone w prawie unijnym kryteria i czy pozwoli na skuteczną ochronę tych gatunków i siedlisk, które wymienione są w Dyrektywach Siedliskowej i Ptasiej. Wynikiem tej pracy jest raport (tzw. Shadow List czyli Lista Cieni) przesłany w grudniu 2004 r. Ministrowi Środowiska oraz Komisji Europejskiej i Europejskiemu Ośrodkowi Tematycznemu w Paryżu – instytucjom odpowiedzialnym za wdrażanie Natury 2000 w Unii Europejskiej.

Wśród obszarów, które należałoby dodać do sieci Natura 2000, jest wiele dolin rzecznych
Fot. Przemysław Wylegała

Za merytoryczne opracowanie części dotyczącej ptaków odpowiedzialne było OTOP. Klub Przyrodników analizował, w jakim stopniu sieć chroni siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin, a PTOP „Salamandra” odpowiedzialna była za zoologiczną („nieptasią”) część opracowania. WWF koordynował prace tych trzech organizacji i zredagował zbiorczy raport. W opracowaniu naszym wskazujemy na konieczność dodania co najmniej 152 obszarów dla skutecznego spełnienia celu Dyrektywy Siedliskowej oraz 69 w związku z Dyrektywą Ptasią. Zaproponowaliśmy także korektę granic niektórych obszarów zgłoszonych przez Rząd. W sumie (lista rządowa i dodatkowe propozycje z Shadow List) obszary te stanowią odpowiednio 9,4% i 15% powierzchni kraju.

Zgodnie z zaleceniem Komisji Unii Europejskiej, zgłoszona przez nas Shadow List jest obowiązująca w takim samym stopniu, jak lista rządowa. Oznacza to, że do czasu ustalenia w naszym kraju ostatecznego kształtu sieci na określonych obszarach obowiązuje zakaz podejmowania działań mogących w istotny sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków, dla ochrony których proponowane jest objęcie tych obszarów ochroną.

W maju 2005 r. odbyło się w Słowenii pierwsze Seminarium Biogeograficzne, które dotyczyło także Polski. Oceniano w nim propozycje do sieci Natura 2000 dla regionu alpejskiego (do którego zalicza się także Karpaty) zgłoszone przez nowoprzyjęte do UE państwa. Podczas seminarium przyjęto niemal wszystkie propozycje zgłoszone w Shadow List. Dodatkowo eksperci Komisji Unii Europejskiej wskazali konieczność dalszego poszerzenia tych propozycji. Uznano np., że choć występująca w Polsce brzanka (Barbus peloponnesius petenyi) zaliczana jest obecnie do innego gatunku niż brzanka wymieniona w odpowiednim Załączniku Dyrektywy Siedliskowej (B. meridionalis), również dla ochrony tej ryby należy utworzyć odpowiednią liczbę obszarów Natura 2000, gdyż w chwili tworzenia Załącznika traktowano je jeszcze jako jeden gatunek.

Tak więc praca nad ostatecznym kształtem sieci Natura 2000 w Polsce jeszcze się nie skończyła. Obecnie Ministerstwo Środowiska pracuje nad poszerzeniem swojej listy o znaczną część propozycji z Shadow List. Jednocześnie eksperci – zarówno rządowi jak i z organizacji pozarządowych – zbierają dane umożliwiające dalsze udoskonalenie sieci i uwzględnienie zaleceń z Seminarium Biogeograficznego. Wygląda na to, że wbrew silnemu oporowi niektórych środowisk ostateczny kształt sieci będzie w Polsce zbliżony do tego, który proponują organizacje pozarządowe. Być może nawet obejmie nieco większe terytorium niż zaproponowane w Shadow List. Ostatecznie zależy to jednak nie tylko od pracy kilku osób bezpośrednio zaangażowanych w to przedsięwzięcie, ale i od całego środowiska przyrodniczego. Od tego, ile i jak silnych argumentów uda się zebrać na poparcie zgłaszanych propozycji. Dlatego też bardzo dziękujemy wszystkim, którzy do tej pory przekazali swoje dane i opinie, przyczyniając się do wysokiego poziomu opracowania. Zdaniem ekspertów z Komisji Europejskiej polska Shadow List jest jedną z najlepszych, jakie powstały do tej pory w Unii.

Radosław Dzięciołowski
Andrzej Kepel