Przezierniki – motyle inne niż wszystkie
Z reguły wyobrażamy sobie, że spektakularne przypadki mimikry, czyli upodobnienia się jednych organizmów do drugich, można spotkać raczej w strefie tropikalnej bądź subtropikalnej, gdzie różnorodność gatunkowa jest zdecydowanie większa niż w klimacie umiarkowanym. Tymczasem również w naszym najbliższym otoczeniu możemy zaobserwować wyraźne tego przykłady wśród owadów. Do takich owadzich przebierańców z pewnością możemy zaliczyć pewne motyle, które wyglądem oraz zachowaniem do złudzenia przypominają na przykład osy.
Samiec przeziernika olchowca (Synanthedon spheciformis)
Fot. Krzysztof Sztaba
Motyle z rodziny przeziernikowatych (Sesiidae), podobnie jak błonkówki (Hymenoptera), mają w większym lub mniejszym stopniu przezroczyste skrzydła, a na odwłoku – kolorowe przepaski. Są aktywne w ciągu dnia i latają oraz rozwijają się w miejscach nasłonecznionych. Jeśli jednak przyjrzymy się im dokładniej, to zauważymy, że mają aparat gębowy w formie ssawki, a ich skrzydła pokryte są łuskami typowymi dla motyli. Taki przykład upodobnienia się bezbronnych motyli do błonkówek, głównie osowatych (Vespidae), które posiadają określony arsenał obronny, nazywamy mimikrą batesowską*. W przypadku przezierników jest to niezwykle skuteczny kamuflaż, bo najczęściej w ogóle nie zauważamy tych motyli w terenie lub identyfikujemy je właśnie jako niebezpieczne błonkówki.
Z kolei rośliny, które rosną w naszych ogrodach, takie jak malina, porzeczka czy jabłoń, są roślinami żywicielskimi ich gąsienic żerujących wewnątrz korzeni, pędów albo pod korą. Z wyjątkiem kilku gatunków o większym znaczeniu gospodarczym stan poznania biologii większości krajowych przezierników był dotychczas bardzo słaby. Wynikało to ze specyficznych metod ich obserwacji, skrytej biologii oraz trudności w hodowli. Gąsienice mogą się bowiem odżywiać w drewnie żywych roślin nawet przez kilka lat! Najlepszym przykładem takiego gatunku o długim stadium larwalnym jest przeziernik osowiec (Sesia apiformis), którego gąsienice żerują 3–4 lata w korzeniach i u nasady pni topól.
|
|
|
Para przezierników z gatunku Chamaesphecia empiformis. Samice są z reguły większe od samców i mają grubsze odwłoki wypełnione jajami. Przezierniki te można często spotkać na kwiatach wilczomlecza sosnki (Euphorbia cyparissias), który jest jednocześnie rośliną żywicielską ich gąsienic |
Poczwarka przeziernika topolowca (Paranthrene tabaniformis) w pędzie topoli |
Na większe zainteresowanie entomologów tą grupą owadów wpłynęło w ostatnich latach zidentyfikowanie i zsyntezowanie feromonów płciowych przezierników. W wielu przypadkach ułatwiło to wykazywanie zwierząt w terenie przez wabienie samców do syntetycznych atraktantów imitujących naturalne feromony wydzielane przez samice. Tak silna stymulacja chemiczna u tych motyli jest zadziwiająca, gdyż w przeciwieństwie do gatunków, które spotykamy w nocy, potocznie zwanych ćmami, przezierniki są aktywne tylko w ciągu dnia. Dlatego też przypuszczano, że bardziej powinny wykorzystywać narząd wzroku do lokalizacji samicy w terenie. Jak wskazały ostatnie badania terenowe i laboratoryjne, skład chemiczny feromonów Sesiidae jest dosyć mało zróżnicowany, dlatego istnieją dodatkowe rozbieżności w zachowaniach rozrodczych polegające chociażby na różnych zakresach aktywności rozrodczej w ciągu dnia, charakterystycznych dla poszczególnych gatunków. Syntetyczne feromony mogą ułatwić badania nad przeziernikami, ale nie można zapominać, że aby skutecznie badać i obserwować te specyficzne motyle, należy dobrze poznać ich rośliny żywicielskie oraz biologię.
Zasygnalizowano tutaj tylko najważniejsze aspekty życia tych niezwykłych owadów. Więcej informacji z zakresu morfologii wszystkich stadiów rozwojowych, ich oznaczania, biologii oraz rozsiedlenia w Polsce Czytelnik znajdzie w monografii zatytułowanej „The Sesiidae (Lepidoptera) of Poland”. Osoby zainteresowane przeziernikami oraz wspomnianym opracowaniem proszone są o bezpośredni kontakt z autorem.
Marek Bąkowski
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Zakład Zoologii Systematycznej
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu
