Pachnący symbol komunizmu

Żadne inne kwiaty nie przeżywały tak spektakularnych okresów powodzenia, jak goździki (Dianthus sp.). Początków ich obecności w kulturze i obyczajowości należy szukać w antycznej Grecji, której mieszkańcy uznawali te rośliny za dar boga Zeusa (dios-anthos = boski kwiat, kwiat Zeusa). Według Teofrasta rośliny te powszechnie rosły w ogrodach wyspy Lesbos, skąd pochodził ten wielki filozof, historyk i przyrodnik, uznawany za ojca botaniki. Hoplici, słynni greccy wojownicy, nosili goździki jako talizmany stając w bitewnym szyku falangi¹. Wczesne chrześcijaństwo widziało w nich natomiast symbol cierpień Chrystusa. Pokrój pędu z kwiatem przypomina bowiem gwóźdź, zaś czerwona barwa - krew. Prawdziwa goździkomania zapanowała jednak w II połowie XX wieku w krajach bloku socjalistycznego. Paradoks polegał na tym, że ten kwiat sakralny, oznaczający męczeńską śmierć Chrystusa, stał się nierozerwalnym symbolem komunizmu. Czerwonymi goździkami legitymują się socjaliści i komuniści na całym świecie. Polska w latach 70. ubiegłego wieku była goździkową potęgą. Eksportowaliśmy ten kwiat do ZSRR i innych krajów Układu Warszawskiego, a nawet Chin, w milionach sztuk rocznie. Był to jeden z głównych produktów, rywalizujący jedynie z gerberami, którymi handlowali tzw. prywaciarze. Goździk stanowił kwiatowy pewniak, na którego był zawsze popyt. Kwiat ten był potrzebny na wszystkie państwowe święta, uroczystości i imprezy. Stał się elementem cementującym więzi między partią a narodem. Z tamtego okresu pochodzi powiedzenie – „rąsia, buzia, klapa, goździk”. Jednak najwięcej kwiatów sprzedawano 8. marca z okazji Dnia Kobiet. Kwiaciarze należeli zaś do ówczesnej elity finansowej.

Kwiaty goździka piaskowego wydzielają jeden z piękniejszych zapachów w świecie roślin
Fot. Adriana Bogdanowska

Goździki zapisały się też jako symbol pierwszej w historii „aksamitnej” (bezkrwawej) rewolucji. Doszło do niej w 1974 r. w Portugalii. Grupa oficerów o poglądach lewicowych i demokratycznych, zorganizowanych w Ruchu Sił Zbrojnych, obaliła dyktatora Marcelo Caetano i przyniosła upadek portugalskich kolonii w Afryce i Azji. Zamach ten nazwano „goździkową rewolucją”, gdyż żołnierzom do luf karabinów wkładano kwiaty goździków.

W ostatnich latach zaobserwować można stopniowe odradzanie się mody na goździki. Tym razem w kwiaciarniach najczęściej spotyka się różnokolorowe, wielokwiatowe, miniaturowe odmiany tych roślin. Są to goździki: gałązkowe, chińskie, midi, mini i mikro.

Szacuje się, że jest około trzystu dziko rosnących gatunków goździków na świecie. Występują one w Eurazji oraz północnej Afryce. W Polsce stwierdzono dwanaście gatunków. Dwa z nich, goździka lśniącego (Dianthus nitidus) i goździka łysego (D. collinus), uznaje się za wymarłe. Na terenie kraju do ściśle chronionych gatunków należą goździki: kosmaty (D. armeria), lodowcowy (D. glacialis), okazały (D. speciosus), postrzępiony (D. plumarius), siny (D. gratianopolitanus), skupiony (D. compactus), pyszny (D. superbus) i piaskowy (D. arenarius). Pozostałe dwa gatunki – goździk kartuzek (D. carthusianorum) i goździk kropkowany (D. deltoides) występują najczęściej na piaszczystych madach w dolinach rzek oraz skrajach borów sosnowych. Rośliny te są wybitnie światłolubne. Zagrożeniem dla nich jest sukcesja², w trakcie której na skutek wzrastającego zacienienia zostają wypierane przez inne rośliny. Wszystkie wymienione gatunki posiadają barwne kwiaty. Wiele spośród nich, podobnie jak goździk piaskowy, dodatkowo wabi owady przyjemnym, silnym zapachem. Obie te cechy sprawiają, że liczne odmiany goździków chętnie są sadzone w ogródkach przydomowych i działkowych.

Na zakończenie warto wspomnieć, że popularna przyprawa pod nazwą „goździki” nie ma nic wspólnego z roślinami o tej samej nazwie. Są to bowiem wysuszone pączki kwiatowe czapetki pachnącej (Syzygium aromaticum – synonim Eugenia caryophyllata), zwanej drzewem goździkowym lub jambłusznikiem goździkowym, drzewa naturalnie rosnącego w Indonezji. W chwili obecnej największymi eksporterami tej przyprawy są Madagaskar i Zanzibar.

Michał Falkowski
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Zakład Botaniki
Akademia Podlaska w Siedlcach