Z życia orzesznicy
Orzesznica to nadrzewny gryzoń, często mylony z młodą wiewiórką, z którą jest tak samo mało spokrewniony jak z myszami. Jest to najmniejszy przedstawiciel rodziny popielicowatych (Gliridae).
Orzesznica wygląda jak krzyżówka myszy z wiewiórką
Rys. Olga Kowalska
Rodzina popielicowatych lub inaczej - pilchów, z uwagi na nocny tryb życia gatunków ją reprezentujących, jest stosunkowo mało znana. W naszej krajowej faunie spotkać można cztery należące do niej gatunki: popielicę (Glis glis), koszatkę (Dryomys nitedula), żołędnicę (Eliomys quercinus) i wspomnianą już wcześniej - orzesznicę (Muscardinus avellanarius). Są to gryzonie niewielkich rozmiarów, które w naszej strefie klimatycznej jesienią zapadają w sen zimowy zwany hibernacją. W tym stanie są one całkowicie bezbronne. Zakopane w ziemnych norkach, obniżają temperaturę swojego ciała nawet do 1 oC, oddychają raz na minutę, nie pobierają pokarmu oraz spowalniają metabolizm, co pozwala im na oszczędne gospodarowanie zgromadzonymi zapasami tłuszczu. Śpią do czasu kiedy dni stają się dłuższe (przełom marca i kwietnia) i nie brakuje pokarmu w postaci młodych pędów, pączków drzew oraz owadów, które wtedy są podstawowym pokarmem tych zwierząt. Poza tym odżywiają się: liśćmi i gałązkami drzew, orzechami, żołędziami, bukwią. Uwielbiają też różne soczyste owoce. Popielice i koszatki spotkać można czasem na strychach lub w piwnicach, gdzie chętnie raczą się naszymi zapasami. W budowie wewnętrznej popielicowate spośród innych gryzoni wyróżnia brak jelita ślepego oraz długo funkcjonujące, dobrze rozwinięte zęby mleczne. Interesujący jest również fakt, że w sytuacji zagrożenia zwierzęta te łatwo odrzucają ogon.
Orzesznica spotykana jest praktycznie na terenie całej Polski. Krótkie, okrągłe uszy, ciemne jak guziki oczy oraz futerko koloru żółtawobrązowego z białymi plamami na podgardlu, piersi i podbrzuszu odróżniają ją od reszty przedstawicieli tej rodziny. W przeciwieństwie do kuzynek: popielicy, koszatki i żołędnicy, ogon orzesznicy nie jest zbyt puszysty, choć równomiernie i gęsto owłosiony. Pełni on ważną rolę w czasie karkołomnych i wręcz akrobatycznych wspinaczek, które orzesznica uprawia w krzewach malin, jeżyn lub leszczyny. Często wisi ona na gałązce, trzymając się jej tylko tylnymi nogami. Jest smakoszem wszelkiego rodzaju leśnych owoców, dlatego też najchętniej zamieszkuje lasy liściaste lub mieszane o bogatym podszyciu oraz jagodziska na obrzeżach lasów. W niewoli, karmiona jabłkami i gruszkami, rozpoczyna jedzenie tych owoców od strony ogonka, podczas gdy popielica - z przeciwnej strony.
Zwierzątko to jest doskonałym konstruktorem - buduje kuliste gniazda z mchu, traw i gałązek, które aby były trwałe i mocne, zlepia śliną. Umieszcza je wśród gałęzi w gęstych krzewach, w dziuplach, a nawet budkach dla ptaków lub nietoperzy. Wejście do takiego „domku” znajduje się zawsze z boku, a cała konstrukcja umieszczana jest na wysokości co najmniej 1 metra nad ziemią. W ciągu lata powstają dwa rodzaje gniazd: letniskowe (sypialne) i lęgowe. Z uwagi na rolę gniazd lęgowych (muszą pomieścić około 3 - 5 młodych) są one 2 razy większe od letniskowych i osiągają średnicę 12 cm. Gniazd letniskowych orzesznica buduje kilka, aby w razie niebezpieczeństwa móc zmienić kryjówkę. Przestraszona przyczaja się, licząc na swe ochronne ubarwienie, lub wykonuje susa na ziemię i tam przycupnięta czeka na dogodną sposobność do ucieczki. W odróżnieniu od popielicy, orzesznica unika bliskości ludzkich osiedli, ale w kontakcie z człowiekiem jest bardzo łagodna i nie gryzie. Pamiętajmy jednak, że podobnie jak wszystkie gatunki z tej rodziny objęta jest ochroną i nie wolno jej chwytać.
W stosunku do osobników własnego gatunku nie jest towarzyska. Wyjątek stanowi okres rui i wychowywania młodych, które pojawiają się zwykle na przełomie maja i czerwca oraz czasami po raz drugi w sierpniu.
We wrześniu orzesznica zaczyna gromadzić zapasy na zimę, których podstawę stanowią żołędzie i orzechy oraz wszelkie nasiona, które dostarczają jej wysokokalorycznej diety. Na zimę buduje ziemne gniazda, które ukryte są pod liśćmi i korzeniami. Niejednokrotnie muszą one pomieścić kilka osobników, które śpią ciasno przytulone do siebie. Niestety, w okresie silnych mrozów wiele orzesznic ginie.
Nocny tryb życia, duża płochliwość i niewielkie rozmiary ciała nie ułatwiają obserwacji tych zwierząt. Jednakże ich niewątpliwy urok oraz ciekawa ekologia zachęcają do tego, aby w nadchodzące, ciepłe, wakacyjne noce uzbroić się w latarkę, aparat fotograficzny i wybrać się na poszukiwanie żerujących orzesznic.
Justyna Białecka-Jagodzińska
Arnold Bernaciak
