Dolina przyjaźni

W dniach 9-10 września 1995 roku miałem okazję uczestniczyć w uroczystościach otwarcia zlokalizowanego wzdłuż granicy niemiecko-polskiej Parku Narodowego „Dolina Dolnej Odry” (Nationalpark Unteres Odertal). W sobotę, 9 września wraz z innymi zaproszonymi gośćmi z Niemiec, Polski i Węgier wziąłem udział w rejsie statkiem m/s „Ückermark” po Odrze. Pomimo niesprzyjającej aury atmosfera na pokładzie była bardzo radosna i serdeczna, z głośników sączyły się cicho wesołe melodie, a organizatorzy serwowali smaczne potrawy. Przez okno widać było przelatujące w oddali kormorany, czaple, żurawie, łabędzie, dzikie gęsi. Wieczorem, w hali miejskiej w Schwedt, wysłuchaliśmy ilustrowanego przezroczami wykładu o walorach przyrodniczych i turystycznych chronionego obszaru.

Oficjalna część otwarcia parku odbyła się w hali miejskiej w Gartz. Premier Brandenburgii Manfred Stolpe w uroczystym przemówieniu podkreślił ogromne znaczenie nowo utworzonego parku dla rozwoju współpracy w dziedzinie ochrony środowiska pomiędzy Niemcami i Polską. W podobnym tonie wypowiadali się przedstawiciele strony polskiej - Wiceminister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa RP Andrzej Szujecki oraz dyrektor Parku Krajobrazowego „Dolina Dolnej Odry” dr Blandyna Migdalska.

Po przemówieniach odbył się bankiet wydany przez władze Brandenburgii na cześć zaproszonych gości. W jego trakcie odbyłem kilka ciekawych rozmów. Pan wiceminister Andrzej Szujecki bardzo pochlebnie wyraził się o formie i treściach zawartych w naszym biuletynie. Pochwał pod adresem „Salamandry” nie szczędził również Wojewódzki Konserwator Przyrody z Poznania - dr Ferdynand Szafrański. Chęć współpracy z „Salamandrą” wyraził reprezentant Rady Programowej największej w Niemczech organizacji ochroniarskiej o nazwie Liga Ochrony Środowiska i Przyrody (Bund für Umwelt und Naturschutz) - prof. dr Gerhard Kneitz. Pomoc w realizacji przez Towarzystwo wspólnych projektów polsko-niemieckich zaoferowała przedstawicielka Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej z Warszawy.

Utworzenie nowego parku narodowego było ukoronowaniem wieloletnich wspólnych badań profesorów Michaela Succowa i Mieczysława Jasnowskiego. W grudniu 1992 roku powstała niemiecko-polska Rada Programowa do spraw obszaru transgranicznego w Dolinie Dolnej Odry, natomiast 1 kwietnia 1993 roku ukazało się rozporządzenie Wojewody Szczecińskiego w sprawie utworzenia Parku Krajobrazowego „Dolina Dolnej Odry”. 22 czerwca 1995 roku Parlament Brandenburgii uchwalił ustawę, która powołała do życia „Nationalpark Unteres Odertal”.

Ten nowy obszar chroniony ciągnie się wzdłuż Odry na odcinku o długości ponad 60 km między miejscowościami Hohensaaten i Staffelde. Obejmuje swym zasięgiem obszar około 9500 ha, z czego lasy zajmują 1800 ha, natomiast pozostałe tereny to otwarte wody, podtapiane torfowiska niskie oraz ciepłolubne murawy na zboczach doliny. Obszar o powierzchni 1100 ha został wydzielony jako rezerwat ścisły i w ciągu najbliższych 15 lat przewiduje się jego powiększenie do 50% całej powierzchni parku.

Dolina Dolnej Odry posiada w Niemczech szczególną wartość przyrodniczą i krajobrazową. Co roku, z końcem listopada, Odra zalewa w swym dolnym biegu tysiące hektarów łąk i bagien. Tak wielkie obszary wylewowe nie występują w żadnym innym miejscu Europy Środkowej. Zatopione tereny stanowią naturalny filtr dla zanieczyszczeń niesionych przez rzekę. Występuje tutaj ponad 500 gatunków roślin a ze zwierząt na uwagę zasługują przede wszystkim ptaki, których naliczono tutaj 226 gatunków. Wśród nich są: bocian czarny i biały, kormoran, żuraw, derkacz, zimorodek, dudek, kulik, trzcinniczek. Dolina jest jedną z ważniejszych tras przelotowych i miejscem wypoczynku dla ptaków wędrownych. Wiosną i jesienią przebywa tu około 150 000 dzikich gęsi, kaczek i łabędzi oraz ponad 3000 żurawi. Doliczono się także 19 gatunków płazów i gadów, 56 gatunków mięczaków i 42 gatunków ryb. Obok śliza, suma czy miętusa szczególnie cenna jest niewielka populacja łososia, która co roku wpływa do Odry na tarło z południowej części Morza Bałtyckiego.

Poza torfowiskami niskimi porośniętymi łanami turzyc, które pokrywają płaskie, często zalewane dno doliny - na terenie Parku występują również bardzo cenne murawy kserotermiczne. Są to relikty roślinności stepowej, która porastała ten obszar kilka tysięcy lat temu, gdy klimat był cieplejszy i bardziej suchy. Dzisiaj roślinność taka utrzymać się może jedynie na stromych, nachylonych ku południowi i przez to wystawionych na słońce zboczach doliny. Murawy kserotermiczne mają na terenie parku swe najdalej na północny-zachód wysunięte stanowiska w tej części Europy.

Najbardziej interesujące zespoły leśne Parku to łęgi olszowo-jesionowe oraz olsy (bagienne lasy olszowe) porastające podtapiane torfowiska w dolinie rzeki. Na żyznych glebach mineralnych rosną także interesujące płaty grądów (lasów dębowo-grabowych).

Na terenie Parku znajduje się 12 tras turystycznych z których najkrótsza ma długość 5 km, najdłuższa zaś - 17,5 km. W parku usytuowano 6 wypożyczalni rowerów, 4 - sprzętu wodnego i 6 ośrodków jeździeckich oraz doskonałe zaplecze gastronomiczne i noclegowe.

Po stronie polskiej do parku przylegają 2 tereny chronione - Cedyński Park Krajobrazowy i Park Krajobrazowy „Dolina Dolnej Odry”.

To co zobaczyłem podczas mojego pobytu w Niemczech, pozwoliło mi wyrazić nadzieję, że pomiędzy Parkami po obu stronach Odry będzie rozwijać się harmonijna, trwała i owocna współpraca, którą zapoczątkuje utworzenie niemiecko-polskiego Centrum Współpracy i Kształcenia Ekologicznego w Criewen

Piotr Kupczyk