Nadobnica alpejska – owadzi klejnot

Przebywając latem w górach południowo-wschodniej Polski, mamy dużą szansę zobaczyć jednego z naszych najpiękniejszych owadów – nadobnicę alpejską (Rosalia alpina), chrząszcza należącego do rodziny kózkowatych (Cerambycidae). Jego ubarwienie (czarne, aksamitne plamy na niebieskoszarym tle) oraz spora długość ciała (15–38 mm, nie licząc długich czułków, charakterystycznych dla większości przedstawicieli tej rodziny) sprawiają, że owad ten zachwyca swoją urodą.

Spotkanie z nadobnicą alpejską jest dla przyrodnika zawsze sporym przeżyciem

Nadobnica alpejska rozsiedlona jest głównie w środkowej i południowej Europie. W środkowej Europie występuje przede wszystkim w starych górskich lasach bukowych i związana jest pokarmowo prawie wyłącznie z bukiem. W Polsce najlepsze warunki rozwoju znajduje obecnie w Beskidzie Niskim i Bieszczadach.

Jedno z miejsc występowania nadobnicy alpejskiej (Beskid Niski)

Postacie doskonałe* tego gatunku pojawiają się w naszym kraju od drugiej połowy czerwca do początku września, ale głównie spotkamy je w lipcu i sierpniu. Aktywne są w dzień, szczególnie podczas słonecznej pogody. Można je wtedy obserwować m.in. na pniach starych buków, leżących kłodach czy stosach szczap i wałków bukowych. Samice nadobnicy składają jaja w szczeliny oraz pęknięcia kory i drewna. Larwy żerują w drewnie (czasem początkowo w ko- rze i pod korą), a przepoczwarczenie odbywa się w jego powierzchniowych warstwach. Młode chrząszcze wygryzają się na zewnątrz owalnymi otworami wylotowymi. Cykl rozwojowy trwa 2–3 lata, lecz może się także przedłużyć.

Nadobnica alpejska należy w Polsce do gatunków bardzo rzadkich i objęta jest ochroną prawną. Umieszczona została m.in. w Polskiej czerwonej księdze zwierząt, na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, a także w załącznikach Dyrektywy Siedliskowej i Konwencji Berneńskiej. Dużym zagrożeniem dla nadobnicy jest intensywna gospodarka leśna prowadzona w starych lasach bukowych, uszczuplająca jej bazę pokarmową. Nie bez znaczenia jest także wyłapywanie chrząszczy do celów kolekcjonerskich. Skuteczna ochrona tego owada musi opierać się na odpowiedniej ochronie jego siedlisk, co najłatwiej realizować na obszarach parków narodowych i rezerwatów przyrody. Na innych terenach należy zadbać przede wszystkim o pozostawianie w lasach dużej ilości martwych oraz starych buków z obumierającymi konarami i martwicami, co jest podstawowym warunkiem dla zapewnienia tej kózce możliwości rozwoju.

Życząc wszystkim czytelnikom spotkania z nadobnicą, zapewniam, że zapadnie ono na długo w ich pamięci.

Tekst i zdjęcia: Jakub Michalcewicz

*) Postać doskonała owada – końcowe stadium w jego rozwoju osobniczym.