„Wołowe oczy” na majowej łące

Pełnik europejski należy do tych roślin, które, niestety, na naszych łąkach spotykamy już tylko sporadycznie. Botaniczna nazwa tego gatunku to Trollius europaeus. Troll jest wyrazem starogermańskim oznaczającym kulistość. Trolle występujące w folklorze skandynawskim to nieprzyjazne ludziom skrzaty, nawiedzające okolicę w ciemnościach nocy. Zaskoczone przez światło słońca pękają albo kamienieją. To one posiadały jedno duże oko. Może stąd wzięła się polska ludowa nazwa pełnika - „wołowe oko”?

„Wołowe oczy” czyli kwiaty pełnika europej- skiego
Fot. Andrzej Kepel

Pełnik, jak większość gatunków z rodziny Ranunculaceae (ranunculus oznacza żabkę), rośnie na wilgotnych łąkach , najczęściej trzęślicowych, w pobliżu cieków wodnych, nie opodal stawów, na skrajach lasów. Tam bardzo często tworzy imponujące kwietne kobierce. To właśnie kwiaty są atutem pełnika. Pełne koloru cytrynowego, złocistożółtego rozkwitają w maju. Liczne listki okwiatu (średnio 11-15 sztuk) bez zróżnicowania na kielich i koronę, są osadzone spiralnie na osadce, zaginają się ku środkowi i zachodzą dachówkowato na siebie strzegąc dostępu do wnętrza. Tworzą w ten sposób kulisty, zwarty kwiat, pomiędzy płatkami którego przeciskają się muchówki, błonkówki, chrząszcze, by dostać się do wnętrza. Tam czekają na nie liczne listki miodnikowe, pręciki oraz słupki, na znamiona których przenoszą pyłek. W wyniku zapłodnienia rozwijają się liczne mieszki z wieloma błyszczącymi nasionami. W przypadku niepogody, kiedy to owady niechętnie pokazują się nad łąką, pełnik świetnie poradzi sobie z samozapyleniem.

Pełnia kwitnienia nie trwa zbyt długo. Listki okwiatu szybko opadną, ale rozwijają się kwiaty odgałęzień bocznych. Na jednym pędzie znajdują się średnio 2-3 kwiaty o średnicy 1,5-5 cm.

Pojedynczy kwiat pełnika
Fot. Mirosław Dziurla

Pełnik tworzy większe lub mniejsze kępy, zwieńczone żółtymi kwiatami, osadzonymi na łodygach długości 15-100 cm. Liście mają charakterystyczny kształt. Odziomkowe, na długich ogonkach, są pięciołatkowe, a te osadzone na łodydze krótkoogonkowe lub siedzące - pięcio- do trójdzielne.

Część podziemna to rozrośnięty, nasadowy fragment łodygi, na której tworzą się pączki odnawiające. Z nich wyrastają nowe rośliny, a część nasadowa rozgałęzia się. Dlatego też Trollius tworzy kępy, nieraz o kilkudziesięciu kwitnących pędach.

Kwitnącego w maju pełnika łatwo możemy zaobserwować dzięki jaskrawej barwie kwiatów. Później, po przekwitnięciu, trudniej go już odnaleźć, a to za sprawą trzcin, wiązówki, turzyc i innych wysokich roślin występujących na tych samych terenach, co pełnik. Ich pełnia rozwoju przypada po okresie kwitnienia pełnika. Ze względu na wczesny termin kwitnięcia, pokrój i urodę kwiatów, Trollius stał się przedmiotem zainteresowań ogrodników - hodowców. Wyhodowali oni szereg odmian uprawnych krzyżując ze sobą gatunki z rodzaju pełnik. Uzyskali kilkadziesiąt odmian różniących się pokrojem, okresem kwitnienia i odcieniem kwiatów, często o fantazyjnie brzmiących nazwach, np.: „Lemon Queen”, „Orange Princess”, „Goliath” , „Feuertroll”, „Earliest of all” i inne.

Odmiany uprawne ozdabiają nasze ogrody ale nie ma widoku ładniejszego, jak majowa łąka usłana kobiercem kwitnącego pełnika. Widok to niestety coraz rzadszy, mimo objęcia gatunku całkowitą ochroną prwawną.

Wojciech Antkowiak